“Tevcih” Ne Demek? Kökeni, Kullanımı ve Türkçedeki Karşılığı

Tevcih Sözcüğünün Anlamı Nedir?, Görsel: Pavel Danilyuk, Pexels

“Tevcih” Ne Demek? 

“Tevcih” sözcüğü yabancı dil (Arapça) kökenli bir sözcüktür. Osmanlı döneminde yaygın kullanılmıştır ancak günümüz Türkçesinde kullanımına pek rastlanmamaktadır.

Türk Dil Kurumu (TDK) sözlük anlamı:

1. isim, (eskimiş) yöneltme.

2. isim, (eskimiş) aşama, makam, mevki verme, terfi ettirme.

Kullanım örnekleri

• “Görev tevcih edildi.”
• “Paşalık tevcih olundu.”
• “Nişan tevcih edildi.”

• İlgili Yazı: Rötuş Ne Demek? Türkçesi Nedir?

***

İnceleme

Bu bölüm sözcüğün kökeni ve günümüz Türkçe'sinde kullanımı üzerine inceleme içermektedir.

- Bir beyefendi için "Fahri Doktora Tevcih Töreni" düzenlemişler. 

- Ne töreni?! Ne etmişler?

- Fahri doktora tevcih etmişler!

- Fahri doktorayı ne etmişler?!

- Adama fahri doktora vermişler, anla artık!

Fahri doktora ünvanı çok özel ve olağanüstü başarılar ve katkılar nedeniyle verilir. Demek ki o kişinin bilime, yazına (literatüre), akademiye, kente, ülkeye, insanlığa olağanüstü katkısı var, ki kendisine üniversite tarafından "doktor" ünvanı veriliyor. Veriliyorsa demek ki kuşaklar boyu hatırlanacak, ülkemizin gelişmişlikte bir sonraki aşamaya geçmesine katkı yapacak çalışmalar yapmıştır. Öyle olmasaydı hayatta vermezlerdi!

Yeni doktorumuzu kutlarız! 

Şimdi neden törenin adına "Fahri Doktora Tevcih Töreni" demişler, ona bakalım:

“Tevcih” Sözcüğünün Kökeni, Kullanımı ve Türkçe'deki Karşılığı

Bazı sözcükler resmiyet, ciddiyet ya da tarihsellik izlenimi vermesi için kullanılabilir. “Tevcih” sözcüğü de onlardan biridir. Günlük konuşmalarda artık kullanılmasa da hukuk, diplomasi ve resmi yazışmalarda hâlâ nadiren de olsa karşımıza çıkar. 

Köken: Arapçadan Gelen Bir Eylem

“Tevcih” kelimesi yabancı dil (Arapça) kökenlidir. Arapça " وَجَّهَ / tevcih " eyleminden türemiştir ve temel anlamı “bir şeyi bir yere yönlendirme, yöneltme, verme”dir. Osmanlı Türkçesinde özellikle “görev, unvan, rütbe, nişan gibi bir şeyin verilmesi” anlamında  yaygın olarak kullanılmıştır.

Tarihsel kullanımdaki anlamı genellikle bir otoritenin (devlet, padişah, kurum) bir şeyi bir kişiye vermesi, yöneltmesi ya da takdim etmesiyle ilgilidir.

Günlük Dilde ve Resmi Yazışmalarda Kullanımı

Modern Türkçe'de “tevcih” sözcüğünü nadiren görürüz. Türk Dil Kurumu'nun da belirttiği üzere artık "eskimiştir". Daha çok şu bağlamlarda karşımıza çıkar:

• Görev tevcihi (birine görev verilmesi)
• Teşekkür tevcihi (bir takdirin sunulması)
• Cezanın tevcihi (bir cezanın uygulanması ya da yönlendirilmesi)

Örnek tümceler:

• “Cumhurbaşkanı tarafından tevcih edilen madalya törenle takdim edildi.”
• “Kendisine önemli bir görev tevcih edildi.”

Ait olduğu asıl dil olan Arapça'daki bir eylem Türkçe'ye alınıyor, ve sonuna "etmek" fiilinin edilgen hali ekleniyor. "Presente etmek, eksejere etmek" gibi dilbilgisi ve anlam açısından sorunlu bir yapı ortaya çıkıyor.

Türkçe Karşılığı

Yabancı kökenli "tevcih" sözcüğünün tam Türkçe karşılıkları vardır:

• Vermek/verilmek
• Yöneltmek
• Görevlendirilmek
• Sunmak

Bu karşılıklar, aynı bağlamda aynı anlamı sorunsuz bir biçimde vermek için rahatlıkla kullanılabilir. Örneğin:

• “Görev tevcih edildi” → “Görev verildi”
• “Teşekkür tevcih edildi” → “Teşekkür sunuldu”
• “Madalya tevcih edildi” → “Madalya verildi”

"Tevcih" sözcüğü bazen sadece bir şeyin yalnızca “verilmesi” değil, "otorite ile ve resmiyetle verilmesi" anlamına gelir. Bu anlamın, arı (saf, sade) karşılıklarla bazen tam yansıtılamayabileceği düşünülebilir. Ancak gerçekte durum başkadır.

Dilde Arılık ve Tercih Meselesi

Tıpkı Arapça, Farsça, Fransızca'dan alınan binlerce diğer sözcük gibi “tevcih” de arılaştırılabilir (sadeleştirilebilir) bir sözcüktür. Bunu anlam kaybına yol açmadan yapmak mümkündür. Yabancı dildeki sözcük yerine Öz Türkçe sözcüğü tercih ederken anlamı korumak ve açık hâle getirmek önemlidir.

Sözcüğü eğitimde, günlük yazılarda ve medyada daha arı karşılıklarla kullanmak, geniş kitleler için anlamı daha erişilebilir kılar. Dili gereksiz yabancı sözcüklerden arındırarak özüne daha yakın hale getirmeye katkı yapar.

Dili Zenginleştiren ve Anlamı Taşıyan Seçimler

“Tevcih” kelimesi, Türkçedeki otoriteye dayalı “verme” eylemlerini ifade etmek için kullanılmış eski bir terim. Bu gibi eski sözcükleri bilmek, anlamak ama gerektiğinde yerlerine daha arı ama aynı anlamı taşıyan kelimeleri koymak önemlidir. Çünkü dil yalnızca ne söylediğimiz değil, nasıl söylediğimizdir.

“Fahri doktora tevcih töreni” ifadesinde "tevcih" yerine kullanılabilecek öz Türkçe karşılıklar şunlardır.

1. Verme

➤ Fahri doktora verme töreni

Kısa, arı ve herkesçe anlaşılır.

2. Sunma

➤ Fahri doktora sunma töreni

Biraz daha törensel, ama yine arı.

En uygun sadeleştirme:

Fahri doktora verme töreni

Bu ifade hem anlamı doğrudan verir hem de herkesin anlayacağı kadar açıktır. Resmî belgeler de dahil olmak üzere medya, akademi, edebiyat dilinde ve günlük dilde kullanım için uygundur.

"Tevcih" Yerine "Verme" Kullanıldığında Resmiyet Kaybolur mu?

Aslında “tevcih” kelimesine yüklenen resmiyet, onun anlamından çok tarihte kimlerin, nerede, hangi bağlamda kullandığıyla ilgilidir. “Tevcih” padişah fermanlarında, resmi nişan ve rütbe bildirimlerinde, yüksek yargı metinlerinde geçtiği için bizde “ağırbaşlı”, “bürokratik” ya da “saygı uyandıran” bir algı uyandırıyor. Yalnızca bağlam ve algı etkisi...

Sözcüğün resmiyetini sözcüğün kendisi değil, kullanıldığı bağlam ve yaptığı çağrışımlar belirliyor. Burada kritik bir dilbilimsel konuya değinmek gerekiyor: Eğer aynı bağlamlarda 150 yıldır “verme” sözcüğü yüksek bürokrasi yazışmalarında ve devlet protokolünde kullanılmış olsaydı, bugün “tevcih”in verdiği resmiyet etkisini büyük olasılıkla “verme” ile hissedecektik. Yani mesele aslında şudur: Sözcüğün kendi anlamından çok, "onu kim, nerede, nasıl kullanmış?" sorusunun yanıtı, yani "bağlam belleği" onun ciddiyetini belirlemektedir.

Bu da demektir ki;

"Dilde resmiyet alışkanlıkların ürünüdür."

“Tevcih” gibi kelimelerin yerine “verme” gibi sade Türkçe karşılıklar koyduğumuzda anlam eksilmiyor. Eksilen olsa olsa yalnızca geçmişin kurumlarıyla kurulan duygusal ve törensel bağ oluyor — ki bu da arındırılarak dönüştürülebilir. 

O Zaman “Tevcih” Gibi Sözcüklere Ne Yapmalı?

Bu tür sözcükler tarihsel bir yük taşıyor olabilir. Bazıları için bu, kültürel bir bağdır ve korunması gerektiğini savunurlar. Kimileri ise anlaşılır bir dile geçmenin toplum için daha faydalı olduğunu düşünür. Bu yönden doğru ya da yanlış tek bir yaklaşım yoktur. Ancak teknik olarak neyin doğru olduğu açıktır: Bir dil bir yabancı dilden sözcükler alarak bunları aslında kendi öz dilindeki sözcükler ile de tam olarak karşılanabilen anlamlar için kullanıyorsa burada bir sorun var demektir ve düzeltme gereklidir. 

Sonuç

“Tevcih” gibi sözcükleri arılaştırmak, hem dilbilimsel hem de kültürel bir tercihtir. Bu nedenle “verme” sözcüğünü kullanmak, sadece kolay anlaşılır olmak değil, aynı zamanda yeni bir resmi dil alışkanlığı kurmak anlamına da gelecektir.

• İlgili Yazı: Maalesef Ne Demek? Türkçesi Nedir?