Dokuz Lehçede Aynı Cümle: Türk Dünyasında Dil Anlayışının Gücü

Dünya üzerinde 200’den fazla devlet var ama çok az dil ailesi, bu kadar geniş bir coğrafyaya yayıldığı halde anlaşılabilirliğini koruyor. Türk dili bunun en güzel örneklerinden biri. Bugün İstanbul’dan Almatı’ya, Bakü’den Bişkek’e, Taşkent’ten Türkmenbaşı’na kadar uzanan coğrafyada milyonlarca insan Türk Dillerinin farklı lehçeleriyle konuşuyor.

Peki bu diller ne kadar birbirini anlıyor? İşte size küçük bir deney:

Bir Cümlede Dokuz Lehçe

Ortak bir cümle seçelim:

“Bugün hava çok güzel.”

Bu cümleyi farklı Türk lehçelerinde yazalım:

Türkiye Türkçesi: Bugün hava çok güzel.

Azerbaycan Türkçesi: Bu gün hava çox gözəldir.

Türkmen Türkçesi: Bu gün howa gaty owadan.

Kazak Türkçesi: Bügün hava ädemi.

Kırgız Türkçesi: Bügün hava abdan coŋ.

Özbek Türkçesi: Bugun havo juda chiroyli.

Tatar Türkçesi: Bügen hawa bik matur.

Uygur Türkçesi: بۈگۈن ھاۋا ناھايىتى چىرايلىق (Bügün hawa naxayiti chiraýliq).

Başkurt Türkçesi: Бөгөн һауа бик матур (Bögön hawa bik matur).

Gördüğünüz gibi, yazılışlarda farklılıklar olsa da cümlelerin anlamını kavramak için fazla çaba gerekmiyor. Bir Türk, biraz dikkatle diğer lehçelerdeki karşılığı hemen çözebiliyor.

Ortak Dilin Gücü

Bu benzerlik tesadüf değil. Türk dilleri yüzyıllar boyunca farklı coğrafyalara dağılmış olsa da köklerini korumuş. Bu yüzden bugün bir Kazak ile bir Azeri, biraz yavaş konuştuğunda rahatça anlaşabiliyor.

Dil sadece iletişim aracı değil, aynı zamanda bir bağ. Ortak sözcükler, ortak atasözleri, ortak ezgiler Türk dünyasını birbirine bağlıyor. Her yeni sözcük, ortak geçmişimizin küçük bir izi.

Ortak Atasözü Örnekleri

1. “Komşu hakkı, Tanrı hakkı.”

Türkiye Türkçesi: Komşu hakkı, Tanrı hakkı.

Azerbaycan Türkçesi: Qonşu haqqı, Tanrı haqqı.

Türkmenistan Türkçesi: Goňşy haky, Hudaý haky.

Kazakistan Türkçesi: Qonısı haqqı – Quday haqqı.

Kırgızistan Türkçesi: Koñşu hakkı – Kudaý hakkı.

Özbekistan Türkçesi: Qo‘shni haqqi – Xudo haqqi.

Tataristan Türkçesi: Qoşı haqqı – Xoday haqqı

Uygur Türkçesi: قوشنى ھەققى – خدا ھەققى (Qoshni haqqi – Khuda haqqi).

Başkurt Türkçesi: Ҡүрше хаҡы – Алла хаҡы (Qürşe haqqı – Alla haqqı).

“Komşu/qonşu/qoşni/qoñşu” sözcüğü ve “Tanrı/Allah/Huda” kavramı bütün lehçelerde var.

2. “Azıcık aşım kaygısız başım.”

Türkiye Türkçesi: Azıcık aşım kaygısız başım.

Azerbaycan Türkçesi: Azca aşım, qayğısız başım.

Türkmenistan Türkçesi: Azajyk aşym, aladasyz başym.

Kazakistan Türkçesi: Az ğana asım – qayğısız basım.

Kırgızistan Türkçesi: Azıcık aşım – kaygısız başım.

Özbekistan Türkçesi: Ozgina oshim, tashvishsiz boshim.

Tataristan Türkçesi: Azıq aşım – qayğısız başım.

3. “Dost kara günde belli olur.”

Türkiye Türkçesi: Dost kara günde belli olur.

Azerbaycan Türkçesi: Dost qara gündə tanınar.

Türkmenistan Türkçesi: Dost gara günde belli bolar.

Kazakistan Türkçesi: Dost qara künde sınaladı.

Kırgızistan Türkçesi: Dost kara künde bilinет

Özbekistan Türkçesi: Do‘st qora kunda bilinadi.

Tataristan Türkçesi: Dust qara künde sınala.

Tüm Türkçe Lehçelerinde Ortak Olan Sözcükler

Türk Dünyası'nda neredeyse her lehçede aynı veya çok benzer şekilde kullanılan sayısız sözcük var. Bu sözcükler, ortak kökleri ve dilin özünü hala koruduğunu en güzel biçimde gösteriyor. Aşağıdakileri örnek verebiliriz:

Ana → ana, ene (hemen her lehçede var)

Ata → ata (baba/dede anlamında, tüm lehçelerde)

Su → su, suw (hepsinde var)

Kız → kız, qız

Köy → köy, qishlaq, awıl (farklılık gösterse de “oy/küy/qışlaq” ortak)

Dağ → dağ, taw

El → el (hem “el=ülke” hem “el=el”)

Yol → yol, jol

Göz → göz, köz

Kara → kara (hem renk, hem yön)

Ak → ak (beyaz, temiz)

Yıldız → yıldız, jıldız, yılduz

Ay → ay (hem ay, hem gök cismi)

Gün → gün (hem gün, hem güneş)

Sonuç

Bir cümlenin dokuz farklı ülkede neredeyse aynı şekilde anlaşılabilmesi, Türk dünyasının dil gücünü gözler önüne seriyor. Bu benzerlikler sadece bir iletişim kolaylığı değil, aynı zamanda ortak tarihimizin ve kültürümüzün yaşayan kanıtı.

Türk dünyasının dilleri arasında kurulan köprüler, gelecekte daha da güçlenecek gibi görünüyor. Belki bir gün, tamamen aynı sözcüklerle dokuz ülkede söylenen şarkılar da tek bir koro gibi yankılanır…