Meşruiyet Ne Demek?

Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü'nde "meşruiyet" sözcüğü ve ilgili sözcükler şöyle tanımlanmıştır: 

meşruiyet: isim, eskimiş meşruluk

meşruluk: isim geçerli olma durumu; meşruiyet.

meşru: sıfat, hukuk yasal

İnceleme

Meşru, meşruiyet ve meşruluk sözcükleri yabancı dil (Arapça) kökenlidir.

Meşruiyet sözcüğü için TDK'nın verdiği "yasal" anlamı doğrudur ancak sözcüğün diğer anlamı da çok önemlidir: "geçerli olma durumu".

"Meşruiyet" günümüz Türkçesi'nde şu anlamlara da gelmektedir:

• Hukuken geçerli olma 
• Toplum tarafından kabul görme
• Ahlaki açıdan haklılık

İngilizce'deki "Legitimacy" Sözcüğü Türkçe'ye "Meşruiyet" Olarak Çevrilebilir mi?

“Legitimacy”nin İngilizcedeki Anlam

Legitimacy, yalnızca hukuka uygunluk (legal) demek değildir; daha geniş bir kavramdır. İngilizcede üç ana anlam katmanı vardır:

• Legal legitimacy: Hukuken geçerli olma (ör. bir kanun veya mahkeme kararıyla desteklenme)
• Political legitimacy: Halk tarafından kabul görme, yönetilenlerin rızası
• Moral legitimacy: Etik veya ahlaki açıdan haklılık

Bu nedenle, bir hükümetin “legitimacy”sinden bahsedildiğinde sadece kanunlara uygunluğu değil, halkın gözündeki meşruluğu ve ahlaki kabulü de kastedilir.

Türkçedeki “Meşruiyet”

“legitimacy” ile “meşruiyet”/“yasal” aynı şey değildir ve bu kavram karışıklığı sık sık sorun yaratır.

TDK Sözlük'teki anlamlarına göre "meşruiyet", İngilizce'deki "legitimacy" sözcüğünü karşılar, çünkü "meşruiyet", TDK'nın "meşruluk" tanımı üzerinden gidildiğine "geçerli olma durumu" anlamını da taşır.

Meşruiyet, yalnızca "yasal" olma üzerinden tanımlansaydı bu dar tanım, özellikle siyaset bilimi veya sosyoloji metinlerinde yetersiz kalırdı. Örneğin:

• Bir hükümet darbe ile başa gelse de yasalara uygun hareket ediyor olabilir (örneğin anayasal boşluklardan yararlanmışsa),
• Ama halkın gözünde meşru kabul edilmeyebilir (legitimacy sorunu vardır).

"Legitimacy"sözcüğünün Türkçe karşılığı olarak

• “Meşruiyet” kullanılabilir ama yanında açıklama gerekir: hukuki ve toplumsal kabul görme durumu
• Bazı akademik metinler “geçerlilik” veya “haklılık” gibi sözcükler ekleyerek anlamı genişletir: “siyasal meşruiyet”, “ahlaki meşruiyet” vb.

İngilizce “Legitimacy” ile Örtüşme

Dolayısıyla “meşruiyet” sözcüğü, TDK tanımı kadar geniş kullanıldığında İngilizcedeki “legitimacy”yi karşılar. Sorun, günlük dilde ve kimi sözlüklerde bu kelimenin daraltılmış şekilde “yasallık” (legality) anlamında yorumlanması.

• Legality (yasal olma) → Türkçe’de “yasallık” veya “hukuka uygunluk”
• Legitimacy (meşruiyet) → Türkçe’de “meşruiyet”, ama bağlama göre “geçerlilik”, “haklılık”, “kabul görme” anlamlarını da içerir.

Örnekle Açıklama

• “The government has lost its legitimacy.”
• “Hükümet meşruiyetini kaybetti.” (Buradaki anlam: halkın gözündeki haklılığı, kabul edilebilirliği kaybetti; hukuken hâlâ iktidarda olabilir.)

TDK’nın “meşruiyet → meşruluk → geçerli olma durumu” zinciri aslında "legitimacy" sözcüğüne yakın bir tanım sunuyor. 

Bunu biraz açalım:

“Geçerli Olma”nın Anlam Katmanları

• Hukuki Geçerlilik: Bir sözleşmenin geçerli olması, bir seçimin geçerli sayılması gibi; tamamen hukuki normlarla ilgilidir.
• Toplumsal / Siyasal Geçerlilik: Bir görüşün toplumda karşılık bulması, bir yönetimin halk tarafından benimsenmesi.
• Ahlaki Geçerlilik: Bir şeyin haklı ve kabul edilebilir olması (“Bu geçerli bir gerekçe değil!” derken olduğu gibi).

TDK’nın “geçerli olma durumu” ifadesi, bu üç katmanı da kapsayabilecek kadar geniş bir şemsiye sunuyor.

“Meşruiyet”in Akademik Kullanımı

Siyaset bilimi ve sosyolojide “meşruiyet” zaten sadece “yasal” anlamında değil, haklı ve kabul edilebilir bulunma anlamında kullanılır. Örneğin:

Max Weber’in meşruiyet tipolojisinde (geleneksel, karizmatik, yasal-ussal meşruiyet) hukuki boyut yalnızca bir tanesidir; diğerleri tamamen toplumsal kabul ve inançlara dayanır.

Türkiye’de akademik metinlerde de “meşruiyet krizi” dendiğinde kast edilen şey anayasa ihlali değil, halkın gözünde iktidarın onay kaybıdır.

Dolayısı ile "legitimacy" sözcüğünün karşılığı olarak "meşruiyet" sözcüğünün kullanılması doğru ve yerindedir. 

TDK'ya göre "meşru" yalnızca "yasal" sözcüğü ile tanımlanmıştır, ki bu tanım yetersizdir çünkü "meşruiyet" ve "meşruluk" sözcüklerinin içerdiği diğer anlam katmanlarını içermemektedir. Aynı kökten türetilen sözcüğün isim hallerinin (meşruiyet ve meşruluk) her iki anlam katmanını da içermesi fakat sıfat halinin (meşru) yalnızca "yasal" anlamı ile açıklanması da sözcüğün yabancı dil kökenli olmasından gelen bir karışıklık olarak değerlendirilebilir.