Büyük Ortadoğu Projesinin Gerçek Amaçları

BOP'un Gerçek Amaçlar Nelerdir? (Görsel: Cottonbro Studio, Pexels)

Yazar: Alper Kaya

Projenin başlangıcı ile birlikte yapılan eleştirel yorumlar Büyük Ortadoğu Projesi'nin gerçek amaçlarını büyük ölçüde ortaya çıkarmıştı. Başlangıcından günümüze geçen 20 yıldan fazla süre boyunca projenin "Genişletilmiş Ortadoğu" olarak adlandırdığı bölgeye yaptığı etki gerçek amaçların ne olduğunu daha da belirgin bir şekilde gösterdi.

BOP'un Gerçek Amaçları

1. Enerji Kaynaklarını Kontrol Etmek

Ortadoğu ve çevresi, dünyanın en büyük petrol ve doğalgaz rezervlerine sahiptir.

ABD’nin BOP’la hedefinin, bu enerji damarlarını güvence altına almak ve enerji yolları üzerindeki stratejik hâkimiyetini güçlendirmek olduğu sıkça dile getirildi.

2. Jeopolitik Haritayı Yeniden Şekillendirmek

BOP henüz resmi olarak ilan edilmeden önce Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri Dergisi Ortadoğu için yeni haritalar yayınlamıştı. Bu haritalar

Irak’ın işgali (2003) ve sonrasındaki parçalanma süreci, bu iddianın doğruluğunu ortaya koyan örneklerden biridir.

BOP’un perde arkasında, bölgedeki büyük ve güçlü devletleri zayıflatmak, daha küçük ve yönetilmesi kolay yapılar oluşturmak olduğu görüşü öne çıkmaktadır.

• İlgili Yazı: BOP'un Hedefinde Yer Alan Ülkeler

3. İsrail’in Güvenliğini Sağlamak

Birçok analizde, BOP’un nihai hedeflerinden birinin İsrail’in çevresindeki düşmanlıkları azaltmak, onu uzun vadede güvenceye almak olduğu belirtilmektedir

BOP'un en önemli amacının aslında İsrail'in bölgedeki hakimiyetini artırmak ve İsrail'i bölgesel bir büyük güç haline getirmek olduğu görüşleri öne çıkmıştır. Zaman içerisindeki gelişmeler bu tespitin doğruluğunu teyit etmektedir. 

Özellikle Filistin meselesi ve komşu Arap ülkelerindeki istikrarsızlıklar bu çerçevede değerlendirilir.

BOP, bölgenin ekonomik ve askeri anlamdaki küçük ülkelerinde kolaylıkla karışıklık çıkarmış, onları etkisiz hale getirmiş ve İsrail'e hakimiyetini artırması için alan açmıştır. Ancak BOP'un henüz tam olarak etki edemediği iki ülke vardır: İran ve Türkiye. BOP uygulayıcıları için bu ülkeleri iç karışıklığa sürüklemek, zayıflatmak ve parçalamak diğer ülkeler kadar kolay değildir. Özellikle Türkiye BOP'un hedefindeki diğer ülkelerden çok farklıdır. Türkiye, bu ülkeler içinde ekonomisi en büyük ve ordusu en güçlü olan ülkedir. Dahası kültürü en farklı olan ülkedir. Dolayısı ile BOP Türkiye üzerinde diğer hedef ülkeler üzerinde uyguladığı strateji ve taktiklerden daha farklı strateji ve taktikler uygulamaktadır. 

• İlgili Yazı: BOP ve Müttefikleri 

4. ABD’nin Küresel Liderliğini Pekiştirmek

11 Eylül saldırılarından sonra ABD, Ortadoğu’yu “terörün kaynağı” olarak tanımladı. 

Bu söylem üzerinden bölgeye müdahale meşrulaştırıldı; askeri üsler kurma, müttefik rejimleri destekleme ve muhalif rejimleri zayıflatma politikaları devreye sokuldu.

Ancak daha sonra terör eylemlerinin Ortadoğu'dan kaynaklandığı ispatlanamadı. Irak kimyasal silahlar barındırdığı gerekçesi ile işgal edildi, ama işgalden sonra ülkede kimyasal silahlar bulunamadı.

5. Kültürel ve Siyasal Dönüşüm Aracı

Demokrasi ve kadın hakları gibi kavramlar, bölgede toplumsal dönüşüm için bir “araç” olarak görüldü.

Ancak eleştirmenlere göre amaç, gerçekten demokratikleşme değil, ABD çıkarlarıyla uyumlu yönetimler oluşturmak idi.

Özetle;

Resmî söylem:

• Demokrasi, kalkınma, kadın hakları, terörle mücadele.

Arka plandaki amaç (eleştiriler ve projenin uygulama sürecine ilişkin gözlemler ışığında):

• Enerji ve stratejik bölgelerin kontrolü, Ortadoğu’nun parçalı ve zayıf yapılara dönüştürülmesi, İsrail’in güvenliği ve büyümesi, ABD’nin küresel liderliğini pekiştirmesi.

BOP'un Resmi ve Gerçek Amaçları

11 Eylül terör saldırılarının ardından başlayan bu proje, Aralık 2001’de Afganistan’ın işgaliyle başlamış, Irak ile devam etmiş, Arap Baharı aracılığıyla birçok Arap ülkesinde hükümet değişikliklerine, IŞİD’e ve diğer sorunlara yol açmıştır. İran zayıflatılmış, Türkiye üzerinde kazanımlar elde edilmiştir. Bu görev 20 yıldır sürmektedir, ancak istikrar hâlâ elde edilebilmiş değildir.

Bazı strateji uzmanları, BOP'un İsrail ile ilgili hedeflerine erişebilmesi için bundan sonraki bölümünde İran ve Türkiye'ye odaklanacağı görüşünü belirtmektedir.

• İlgili Yazı: Büyük Ortadoğu Projesi Nedir ve Nasıl Başlamıştır?