Amerika Birleşik Devletleri'nin Büyük Ortadoğu Projesi'ndeki Müttefikleri

G8 Ülkelerinin Bayrakları, Görsel: William_Potter / Getty Images

Yazar: Alper Kaya

“Büyük Orta Doğu Projesi (BOP)” yalnızca ABD’nin projesi değildir, aynı zamanda ABD’nin yakın müttefikleri ile birlikte şekillendirilmiştir. Bunları 3 grup altında toplayabiliriz: ABD'nin projeye resmi olarak katılan müttefikleri, ABD'nin bölgesel müttefikleri, dolaylı destek veren kurum ve kuruluşlar.

1. Resmî olarak projeye katılan müttefikler 

(G8 çerçevesinde, 2004 Sea Island Zirvesi)

• ABD (öncü)
• Birleşik Krallık
• Fransa
• Almanya
• İtalya
• Kanada
• Japonya
• Rusya (o dönem G8 üyesiydi, ama projeye mesafeli durmuştur.)

Avrupa Birliği (AB) temsilcileri de sürece dahil edilmiştir.

Bu ülkeler “Büyük Orta Doğu ve Kuzey Afrika için Genişletilmiş Ortaklık” bildirgesine imza attılar.

Bunlar çekirdek müttefiklerdir. Rolleri projenin stratejik mimarisini geliştirmek, finansman sağlamak ve siyasi destek vermektir.

2. ABD’nin Bölgesel Müttefikleri 

Bunlar projenin sahada uygulanmasında kritik rol verilen ülkelerdir. Rolleri şöyledir: Türkiye model ülke, İsrail güvenlik ortağı, diğer bölgesel ülkeler projenin uygulama sahalarıdır.

• Türkiye: ABD Türkiye'yi “ılımlı İslam + demokrasi” örneği diye model ülke olarak sunmuştur.
• İsrail: Güvenlik boyutunda ABD'nin en önemli ortağıdır.
• Mısır, Ürdün, Körfez ülkeleri (Suudi Arabistan, BAE, Katar, Kuveyt, Bahreyn, Umman): ABD’nin askerî üslerinin bulunduğu ve enerji güvenliği açısından kritik müttefiklerdir.

3. Dolaylı Destek Verenler

• NATO: Afganistan, Irak ve çevresinde operasyonel katkılar sağlamıştır.
• IMF & Dünya Bankası: Ekonomik reform ve “piyasa açılımı” kısmında projeye entegre edilmiştir.

Rolleri; askerî operasyonlar, ekonomik reform ve finansmandır.

İlgili yazı için tıklayınız: BOP'un Hedefinde Hangi Ülkeler Var?

***

Japonya'nın Katılımı Hakkında Not:

Japonya, G8 üyesi olduğu için BOP/GMEI 2004 Sea Island Zirvesi’nde projeye “resmî olarak taraf” oldu. Yani Japonya, projeyi ABD’nin öncülüğünde kabul eden ve G8 bildirgesine imza atan ülkelerden biriydi. Ancak BOP kapsamındaki aktif rolü sınırlı kaldı. Enerji ihtiyacının %90’dan fazlasını Ortadoğu’dan karşıladığı için bölgesel istikrar konusuna ilgi gösterdi, fakat ABD gibi askerî ve siyasî dönüşüm hedeflerine doğrudan katılmadı. Daha çok ekonomik yardım, kalkınma projeleri, eğitim destekleri, kadınların iş gücüne katılımını artırmaya yönelik hibeler gibi yumuşak güç araçlarıyla destek verdi. Askerî veya siyasî açıdan projede belirleyici bir aktör olmadı.

***

GMEI’nin mimarisi ve finansal zeminini G8 ülkeleriyle birlikte oluşturma önerisi ABD Devleti'nin resmi belgelerinde (senato oturum kayıtları vb.) yer almaktadır. Sea Island Zirvesi konuşmalarında, bu girişimin G8’e ve "Greater Middle East 21st Century Trust" adlı yapıya dayandırılması önerilmektedir.

G8 ülkelerinin (ABD, Birleşik Krallık, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Kanada ve Rusya) yanı sıra zengin bölge ülkeleri de bağışçı olarak sürece dahil edilmek istenmiştir.

BOP önerisinin G8 zirvesinde sunulduğu ve Batılı ülkelerle birlikte müzakere edildiği Brookings Institution analizlerinde belirtilmektedir. 

G8'in "Broader Middle East Initiative" adında reform girişimini desteklediği ve Amerika'nın Georgia Eyaleti'ndeki Sea Island'ta yapılan proje tanıtımına dini liderlerin de katıldığı Voice of America haberlerinde yer almıştır.

Bunlar projenin başlangıç döneminde BOP'a doğrudan atıf yapan kaynaklardır. 

***

Kaynaklar:

"The New U.S. Proposal for a Greater Middle East Initiative: An Evaluation", Brookings Institution, Mayıs 2004

"The Greater Middle East Initiative: Off to a Shaky Start", Institute for Social Policy and Understanding, Haziran 2004

"The Greater Middle East Initiativ: Sea Island and Beyond", Hearing Before the Committee on Foreign Relations - United States Senate, 108. Congress Second Session, US Government Printing Office, 2004

"G8 Agrees to Boost Democracy and Free Markets in Middle East and North Africa", Voice of America (VOA), 2004

"Broader Mideast initiative – G-8 Summit accomplishment: Day One/Fact sheet" – White House Press Release, United Nations, Haziran 2004