"Maalesef" Sözcüğünün Anlamı ve Türkçe Karşılıkları

Günlük hayatta sıkça duyduğumuz ama çoğu zaman üzerine düşünmediğimiz kelimelerden biridir "maalesef". Bir haber verirken, bir durumu açıklarken ya da incelikle bir red cümlesi kurarken aklımıza gelen bu sözcük, aslında içinde hem üzüntü, hem kabullenme, hem de toplumsal nezaket barındırır. Ancak yabancı dil kökenlidir ve taşıdığı anlamın tam olarak karşılığı olan Türkçe sözcükler bulunmaktadır. 

"Maalesef" Sözcüğünün Kökeni

Maalesef kelimesi Türkçe'ye yabancı dillerden geçmiş bir kelimedir. Bunu büyük sesli uyumuna uymuyor oluşundan anlayabiliriz.  

Büyük Ünlü Uyumu: Bir sözcüğün ilk hecesinde a, ı, o, u kalın ünlü harflerinden biri bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur. Örnekler: araba, burun, dalga, kucak, orta. Bir sözcüğün ilk hecesinde e, i, ö, ü ince ünlü harflerinden biri bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur. Örnekler: sevgi, gözlük, üzüntü, birlikte.

Türkçe sözcükler genellikle büyük ünlü uyumuna uyarlar. Ayrıca Türkçe'de genellikle bir hecede iki sesli harf bulunmaz. Buradan anlaşılabilir ki maalesef sözcüğü yabancı dil kökenli bir sözcüktür. Sözcüğün kökeni Arapça'dır. 

Türk Dil Kurumu, "maalesef" sözcüğünün anlamını şöyle açıklar: Üzülerek söylüyorum ki, ne yazık ki; maatteessüf.

Aslı “ma’a-l-esef” şeklindedir ve "üzüntüyle beraber", "üzülerek" anlamı taşır.

“Ma’a” = ile, birlikte

“El-esef” = üzüntü, keder 

Yani "maalesef" tam anlamıyla "üzüntüyle birlikte" demektir. Bu haliyle, Arapçadaki anlamı ile Türkçedeki kullanımı birebir aynıdır. 

“El-”, Arapça'da bir isimden önce gelerek o ismi belirli hale getirir. Belirli tanımlayıcıdır (artikel). İngilizce'deki "the" tanımlayıcısına denk gelir. 

Örnek:

• kitap = كتاب
• el-kitap = الكتاب = o kitap / belirli kitap
• “Es-ef” (أسف) = üzüntü, pişmanlık anlamına gelir.
• “El-esef” (الأسف) = belirli üzüntü / söz konusu üzüntü

Dolayısıyla, “ma’a-l-esef” ifadesi tam olarak;

ma’a = ile / birlikte

el-esef = üzüntü

→ “üzüntüyle birlikte” anlamındadır. Türkçeye bu ifade “maalesef” biçiminde geçmiştir.

Arapça ve İngilizce, dilbilgisi yapılarında bu örnek özelinde benzerlik göstermektedir. Dolayısı ile Arapça'dan İngilizce'ye birebir çevirilirse;

Ma'a el Esef: "With the Sorrow" anlamına gelmektedir. İngilizce'de bu anlamı en iyi "unfortunately" sözcüğü karşılar. 

"Maalesef" Sözcüğünün Türkçe'deki Anlamı ve Kullanımı

Türkçe'de maalesef, “üzülerek belirtmeliyim ki” ya da “ne yazık ki” anlamında kullanılır. Bir olayın istenmeyen veya olumsuz yönünü ifade etmenin yollarından biridir. Olumsuz bir cevap verirken konuşmayı yumuşatır veya karşı tarafı incitmeden olumsuz bir haber vermemizi sağlar.

Örnek Cümleler

• Maalesef toplantıya katılamayacağım.

            (I’m afraid I won’t be able to attend the meeting.)

• Maalesef biletler tükenmiş.

            (Unfortunately, the tickets are sold out.)

• Maalesef sınavdan geçemedim.

            (Sadly, I failed the exam.)

• Maalesef bu sokakta bir zamanlar çok güzel ağaçlar vardı.

            (Unfortunately, there used to be beautiful trees on this street.)

"Maalesef" Sözcüğünün Türkçe Karşılıkları

Maalesef sözcüğünün tam Türkçe karşılıkları şunlardır:

• Ne yazık ki: En yaygın karşılıktır, duygusal tonu benzerdir.
• Üzülerek söylüyorum ki: Daha resmi veya vurgulu durumlarda kullanılır.
• Üzgünüm: Gündelik hayat için daha kısa anlatım sağlar. 

Şimdi "maalesef" sözcüğü ile yukarıda kurduğumuz örnek tümceleri sözcüğün Türkçe karşılıkları ile kuralım: 

• Ne yazık ki toplantıya katılamayacağım. 
• Üzgünüm, biletler tükenmiş.
• Ne yazık ki sınavdan geçemedim. 
• Üzülerek söylüyorum ki bu sokakta bir zamanlar çok güzel ağaçlar vardı.

Türkçe'de birebir karşılığı varsa yabancı dillerden geçmiş sözcüklerin yerine Türkçe olanları kullanmak doğru olmaz mı?

“Maalesef” ile Kısa Bir Hikâye

Elif'in Yolculuğu

Sabahın erken saatleriydi. Elif, çocukluğundan beri hayalini kurduğu o kasabaya gitmek için otobüs bileti almaya gitmişti. Elinde yıllar önce gazeteden kesip sakladığı eski bir harita, sırt çantasında birkaç kitap ve kalbinin bir köşesinde taşıdığı umut vardı.

Bilet gişesindeki görevli dosyaları karıştırdı, ekrana baktı ve sonra üzüntülü bir ses tonu ile şöyle dedi:

— Maalesef, bugün için hiç yer kalmamış.

Elif’in içi burkuldu. Sadece otobüsü değil, belki o günü de kaçırmıştı. Ama o tek kelimeyle gelen hayal kırıklığını içinde büyütmedi. Haritasını tekrar katladı, yürümeye başladı. Belki yolculuk bir sonraki gündü. Belki asıl yolculuk o üzüntü belirten kelimenin arkasından başlamıştı.

***

Şimdi Elif'in öyküsünde bilet gişesindeki görevlinin cevabındaki "maalesef" sözcüğünü Türkçe karşılığı ile değiştirelim:

- Ne yazık ki bugün hiç yer kalmamış.

Türkçe konuşan biri için anlam daha açık hale geldi, değil mi?

***

Maalesef Sözcüğünün Yanlış Kullanımı

Türkçe'de bir sözcük olarak kullanılmaktadır ancak Arapça aslı bir sözcükten fazlasıdır: (ma + al + esef: ile + tanımlayıcı + üzüntü). "Üzülerek, üzüntüyle, üzüntü ile birlikte, ne yazık ki" anlamına gelen bu zarfın zaman zaman yanlış kullanımlarına rastlamak mümkündür:

• "Maalesef çok üzgünüm" bir yanlış kullanımdır. Anlam bozukluğu içermektedir. Türkçe'ye çevirisi "Üzüntü ile birlikte çok üzgünüm" ya da "Üzülerek söylüyorum ki çok üzgünüm" biçiminde olacaktır, ki uygun değildir. 

• "Maalesef" m harfinden sonra iki a harfi ile yazılır. İfadenin Arapça aslında ma: ile, al: tanımlayıcı anlamındadır. Tek a harfi kullanılırsa yapı ve dolayısı ile anlam bozulur. Bu nedenle "malesef" biçiminde yazım yanlıştır.