Rötuş Sözcüğünün Anlamı, Kökeni ve Türkçesi
Fotoğrafçılıktan günlük dile uzanan “rötuş” sözcüğü ne anlama geliyor, nereden geliyor ve Türkçede nasıl kullanılıyor? Yabancı dil kökenli bu sözcüğün tarihsel serüveni, somut ve mecaz anlamları, yanlış kullanımları ve Türkçe karşılık önerileri...
Rötuş Ne Demektir?
Türk Dil Kurumu’na (TDK) Göre Anlamı
Rötuş sözcüğü Türk Dil Kurumu sözlüğünde iki temel anlamla yer alır:
- i. Fotoğrafçılıkta, resimleri basmadan önce negatif üzerinde yapılan düzeltme işi.
- i. Düzeltmek amacıyla yapılan değiştirme.
Bu tanımlar, sözcüğün hem teknik hem de genel kullanım alanlarını kapsar.
Kökeni
Fotoğrafçılık, resim, baskı ve günlük konuşma dilinde sıkça kullanılan “rötuş” sözcüğü, Türkçeye Fransızcadan geçmiş bir alıntıdır. Fransızca retouche sözcüğü;
re- (yeniden, tekrar) ön eki ile toucher (dokunmak, değmek) fiilinin birleşmesinden oluşur. Sözcüğün kökenindeki anlam, “yeniden dokunmak” ya da “küçük düzeltmeler yapmak”tır.
Fransızcada:
- retouche (isim)
- retoucher (fiil)
biçimleriyle kullanılır.
18. yüzyıldan itibaren özellikle resim ve baskı alanlarında “ufak düzeltme” anlamıyla yaygınlaşan sözcük, zamanla fotoğrafçılık ve tasarım dünyasında da yerleşmiştir. Osmanlı döneminde Batı sanat tekniklerinin etkisiyle Türkçeye giren rötuş, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında fotoğraf stüdyoları, matbaalar ve ressam atölyeleri için temel bir terim hâline gelmiştir.
Günümüz Türkçesinde Kullanımı
Modern Türkçede rötuş sözcüğü hem somut hem de mecaz anlamlarda kullanılır:
- Somut kullanım:
Fotoğraftaki lekelerin giderilmesi, çizimdeki hataların düzeltilmesi, bir eşyanın yüzeyindeki kusurun onarılması.
"Bu fotoğrafta rötuşlar yapılmış, farkedebiliyorum."
- Mecazi kullanım:
Bir yazı, konuşma ya da proje üzerinde küçük değişikliklerle iyileştirme yapılması.
“Metin üzerinde biraz rötuş yapmam lazım.”
Anlam Üzerine Bir Not
Sözcüğün kökeninde yer alan “dokunma” anlamı dikkat çekicidir. Rötuş, bir esere yeniden ve incelikle dokunmayı çağrıştırır. Bu dokunuş bazen küçük bir renk değişikliği, bazen bir hatanın giderilmesi, bazen de eserin etkisini artıran ufak bir ekleme olabilir.
Bu nedenle otomobil tamircileri de rötuş sözcüğünü, kaporta ve boya üzerindeki küçük düzeltmeler için sıkça kullanır. Buradaki anlam da yine “yeniden dokunma” ve “ince müdahale” fikriyle örtüşür.
İngilizcede Kullanımı
Rötuş sözcüğünün İngilizcedeki karşılığı, Fransızcadan geçmiş olan “retouch” biçimidir. Ancak Fransızca retouche veya retoucher biçimleri İngilizcede neredeyse hiç kullanılmaz. Aynı anlam alanını karşılayan yaygın İngilizce sözcükler şunlardır:
- retouch, touch-up, repair, adjustment, revision, tweak, fine-tuning
Türkçede Yanlış Kullanım
Sözcüğün Türkçede sık karşılaşılan yanlış yazımı:
- “rütuş”
Sözcüğün doğru yazımı "rötuş" biçimindedir.
Türkçe Karşılık Önerileri
Türk Dil Kurumu, rötuş karşılığı olarak “düzeltme” veya “düzeltme işi” ifadelerini önerir. Ancak bu karşılıklar, sözcüğün taşıdığı “ince, küçük ve estetik amaçlı müdahale” anlamını her zaman tam olarak yansıtmayabilir.
Bu anlamı daha iyi karşılayabilecek öneriler arasında şunlar sayılabilir:
- yeniden dokunuş
- son düzeltme
- ince ayar
- ufak düzenleme
Özellikle görsel sanatlar ve fotoğrafçılık alanlarında rötuş yerine düzeltme demek, yerleşik kullanım alışkanlıkları nedeniyle yetersiz hissedilebilir. Bu nedenle bazı alanlarda yabancı kökenli sözcüğün kullanımı sürerken, genel dilde Türkçe karşılıkların tercih edilmesi daha uygun görülebilir. Dil alışkanlıklarının dönüştürücü etkisi göz önünde bulundurulduğunda, mümkün olan her yerde Türkçe karşılıkları kullanmak daha sağlıklı bir yaklaşım olarak değerlendirilebilir.
