Millet Sözcüğünün Kökeni ve Anlamları
“Millet” sözcüğü Arapça’da din temelli bir topluluğu ifade ederken, Türkçe’de tarih içinde ulus anlamını kazanmıştır. Sözcüğün geçirdiği bu anlam değişimi, toplumun kimlik anlayışındaki yön değişimini yansıtır.
Sözcük: Millet
Köken: Yabancı Dil (Arapça)
“Millet” sözcüğü, bugün günlük dilde sıkça kullandığımız ama tarih içinde anlamı önemli ölçüde değişmiş bir kavramdır. Bu değişimi anlamak, hem dili hem de siyasal-toplumsal düşünceyi doğru okumak açısından önemlidir.
TDK’ye Göre “Millet”
Türk Dil Kurumu sözlüğünde “millet” için üç temel anlam yer alır:
- i. Çoğunlukla aynı topraklar üzerinde yaşayan, aralarında dil, tarih, duygu, ülkü, gelenek ve görenek birliği olan insan topluluğu; ulus, budun.
Türk milleti çalışkandır.
- i. Benzer özellikleri olan topluluk:
“Şu kadın milletinin kıskançlığının hiç sonu yok.” — Ahmet Mithat Efendi
- i. Herkes, bir yerde bulunan kimselerin bütünü:
“Millet tütün paralarını alınca borcunu öder.” — Necati Cumalı
Bu tanımlar, sözcüğün günlük dilde geniş ve esnek biçimde kullanıldığını gösterir. Tarihsel arka plan ise bu esnekliğin nedenini açıklar.
Sözcüğün Kökeni: Din Temelli Bir Anlam
“Millet” sözcüğü Arapça millah (مِلَّة) kökünden gelir.
Bu sözcük Arapçada inanç sistemi, din veya mezhep anlamındadır.
Kur’an’da geçen “Millet-i İbrahim” ifadesi, “İbrahim’in dini” ya da “İbrahim’in inanç yolu” anlamına gelir. Buradaki kullanım, “millet” sözcüğünün Arapça’daki asıl anlamının bir inanç sistemi olduğunu gösterir. Bu inanç sistemine bağlı olan topluluklar ise zamanla “millet” sözcüğüyle anılmaya başlanmıştır.
Bu anlam, Osmanlı döneminde de korunmuştur.
“Millet sistemi” içinde:
- Rum milleti
- Yahudi milleti
gibi tanımlar, etnik değil dini toplulukları ifade ederdi. Her millet, kendi dini hukukuna göre yönetilirdi.
Anlam Değişimi: Dini Topluluktan Ulusa
19. yüzyılda Avrupa’da yükselen milliyetçilik akımları, bu kavramın Türkçe’deki anlamını dönüştürdü. “Nation” kavramına karşılık olarak millet sözcüğü kullanılmaya başlandı.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte bu dönüşüm tamamlandı.
Artık “millet”:
- dine değil,
- ortak dile, kültüre, tarihe ve yurttaşlığa
dayanan ulusal kimliği ifade eder hale geldi.
Bugün “Türk Milleti” dendiğinde, din temelli bir birlik değil; ulus anlaşılır.
Ulus Sözcüğü Ne Anlatır?
“Ulus” sözcüğü eski Türkçe’de, halkın yaşadığı ve sınırları olan toprak anlamına gelir. Zamanla anlamı genişlemiştir:
- belirli bir ülkede yaşayan tüm halkları,
- Cumhuriyet’ten sonra ise aynı sınırlar içinde, siyasal amaçla bir araya gelmiş yurttaşların tamamını
ifade eder hale gelmiştir.
Bu yönüyle ulus, ırk temelli değildir; kapsayıcıdır.
Din, mezhep veya köken ayrımı yapmaz.
Arapçada “Ulus” Nasıl İfade Edilir?
Arapçada “ulus” ya da “nation” kavramı doğrudan millah ile karşılanmaz. Bu anlam iki ayrı sözcükle ifade edilir:
şa‘b (شعب): Siyasi anlamda halk, ülke halkı
umma (أمة): Tarihsel ve kültürel birlik; ulus, ümmet
Bu nedenle:
- “Türk halkı” → aş-şa‘b at-turkī
- “Türk milleti / Türk ulusu” → el-umma et-turkiyye
şeklinde ifade edilir.
Arapça’da millah, bu anlamlarda kullanılmaz; dini bağlamla sınırlıdır. Bu da Türkçe’de “millet” sözcüğünün yaşadığı anlam dönüşümünü daha görünür kılar.
Millet Sözcüğünün Geçirdiği Anlam Dönüşümü Üzerine
“Millet” sözcüğü, tarih içinde din merkezli bir kavramdan, yurttaşlığa dayalı ulusal kimliğe evrilmiştir. Bugün bu sözcüğü kullanırken, taşıdığı tarihsel yükü ve geçirdiği anlam değişimini bilmek; hem dili hem de toplumu daha doğru anlamamızı sağlar.
