İran'da Türkçe Konuşan Nüfus

İran’da Türkçe Konuşan Nüfus: Görünmeyen Gerçek

İran denince çoğu kişinin aklına Fars kültürü, şiir geleneği ve kadim tarih gelir. Ancak bu geniş ve çok katmanlı ülkenin içinde sessiz bir gerçek daha bulunuyor: İran’da hatırı sayılır büyüklükte bir Türkçe konuşan nüfus yaşıyor.

Kesin sayılar bulunmamakla birlikte, çeşitli akademik çalışmalar, saha araştırmaları ve bölgesel demografik değerlendirmeler, İran’da 10 ila 15 milyon arasında Türkçe konuşan kişi olduğunu gösteriyor. Bazı görüşlere ise göre bu sayı 20–25 milyon civarında olabilir. Bu nüfus, ağırlıklı olarak Azerbaycan Türkçesi konuşuyor ve bu dil onların günlük yaşamında doğal iletişim aracı.

Peki bu kadar geniş bir Türkçe konuşur nüfus neden haritalarda, haberlerde ve uluslararası dil atlaslarında çoğu zaman görünmüyor?

Güney Azerbaycan: Haritalarda Yer Bulamayan Türk Coğrafyası

İran’ın kuzeybatısındaki Güney Azerbaycan, tarih boyunca Türk siyasi ve kültürel varlığının merkezlerinden biri oldu.

Tebriz, uzun dönemler boyunca çeşitli Türk hanedanlıklarına başkentlik yaptı.

Bugün de Tebriz ve çevresindeki eyaletlerde halkın çok büyük bölümü Azerbaycan Türkçesi konuşuyor. Buna rağmen, uluslararası yayınlarda Türk dünyası gösterilirken İran’daki bu geniş topluluk çoğu zaman “harita dışı” kalıyor.

Sayılar Ne Diyor? İran’daki Türkçe Konuşanların Demografisi

İran’da Türkçe konuşan nüfusun resmî bir sayımı yok. Ancak;

• Birçok akademik inceleme
• Saha araştırmaları
• Diyalekt ve etnik dağılım üzerine yapılan bölgesel çalışmalar

bu nüfusu 10–15 milyon arasında değerlendiriyor.

Ayrıca bazı uzmanlar, şehirleşme, göç ve karışık yerleşim nedeniyle 20 milyonun üzerinde Türkçe konuşur nüfus olabileceğini ifade ediyor. Bu topluluk yalnızca Tebriz ve çevresiyle sınırlı değil. Erdebil, Zencan, Urmiye, Hemedan gibi şehirlerde belirgin Türk nüfusu bulunuyor. Tahran gibi metropollerde de göç nedeniyle büyük bir Türkçe konuşan topluluk yaşıyor.

İran’da Türkçenin Sosyal ve Siyasi Görünürlüğü

İran Anayasası’na göre ülkenin tek resmi dili Farsça. Eğitim dili de yalnızca Farsça olduğundan, Türkçe konuşan topluluklar;

• Anadilde eğitim hakkına sahip değil
• Kamusal alanda (TV, gazete, okul, devlet kurumu) neredeyse hiç Türkçe içerik bulamıyor
• Dillerini daha çok ev içinde ve gündelik yaşamda yaşatıyor.

Bu durum, Türkçenin kamusal görünürlüğünü oldukça sınırlandırıyor.

Neden Görünmezler? Medya, Haritalar ve Siyasal Hassasiyetler

İran’daki Türkçe konuşan nüfusun “görünmezliği”, yalnızca İran devletinin iç politikalarıyla açıklanamaz. Aynı zamanda;

• Uluslararası medya
• Dil atlasları
• Türk dünyasını konu alan yayınlar

da çoğu zaman İran’daki Türkleri hesaba katmıyor.

Bunun nedenleri arasında siyasal hassasiyetler, veri eksikliği ve diaspora topluluklarının küresel ölçekte sesini yeterince duyuramaması gibi etkenler bulunuyor.

Türk Dünyası Açısından Bu Nüfusun Önemi

İran’daki Türkçe konuşan topluluk, sadece nüfus büyüklüğü bakımından değil; tarihî, kültürel ve jeopolitik açıdan da önem taşıyor. Bu insanlar;

• Türk Dili'nin güneydoğu hattını oluşturuyor
• Türkiye, Azerbaycan ve Orta Asya Türk cumhuriyetleriyle kültürel bağlara sahip
• Türkçenin geniş coğrafyadaki sürekliliğine katkı veren önemli bir unsur.

Ancak görünmez kaldıkları sürece, bu potansiyel küresel ölçekte yeterince fark edilemiyor.

İran’ın Tebriz kentindeki Saat Kulesi (Saat Kulesi Belediyesi / Tabriz Municipality Palace) binasına ait. Tebriz Belediyesi Binası olarak da bilinir. 1930’larda Alman mimarların katkısıyla yapılmış, Alman-Ekspresyonist mimari etkileri taşır. Üst kısmındaki saat kulesi ve üzerinde dalgalanan İran bayrağı ayırt edici özelliklerdir. Tebriz’in en ünlü yapılarından biridir ve şehir sembollerinden sayılır.

Doğu Azerbaycan Eyaleti: Bölgenin Kalbi

Doğu Azerbaycan (Ostān-e Āzārbāijān-e Sharqī), İran’ın 31 eyaletinden biridir ve Güney Azerbaycan’ın merkezî konumunda bulunur.

• Nüfusu: 3.909.652 (2016 resmî sayımına göre)
• Yüzölçümü: 47.830 km²
• Merkezi: Tebriz

Halkın büyük bölümü Azerbaycan Türkçesi konuşmaktadır.

Coğrafi konumu itibarıyla kuzeyde Ermenistan ve Azerbaycan Cumhuriyeti, doğuda Erdebil, güneyde Zencan, batıda ise Batı Azerbaycan eyaletleri ile komşudur. İran’daki Türk topluluklarının en yoğun yaşadığı eyaletlerden biri olarak kültürel ve tarihî ağırlığı büyüktür.

Kaynak:
Statistical Centre of Iran, Iran Statistical Yearbook 1394 (2015–2016).

İran’da milyonlarca insan Türkçe konuşuyor, ancak bu gerçek ne uluslararası haritalarda ne de küresel medyada hak ettiği yeri bulabiliyor. Türkçenin dünyadaki yayılımını daha doğru anlayabilmek için İran’daki Türkçe konuşan toplulukları da kapsayan daha geniş, daha adil ve daha gerçekçi bir bakışa ihtiyaç var.

Bu sessiz çoğunluğu görünür kılmak, yalnızca bir istatistik meselesi değil; kültürel çeşitliliğe ve tarihi gerçekliğe saygı göstermenin bir gereği.