Çin Gerçekten Bir “Kutu Üreticisi” mi?

Medyada bazı yorumlarda Çin için “kutu üreticisi” benzetmesi yapılıyor.
Bu benzetme, Çin’i montaj ağırlıklı bir üretim merkezi gibi gösteriyor.
Oysa Çin’in son yıllardaki atılımları bu tabloyu değiştirdi. Bunu ülkeyi ziyaret edenler ya da gelişimini izleyen ve inceleyenler kolayca fark edebilir.

Bu yazıda benzetmeyi kimin yaptığına takılmayacağım. Asıl soruya bakacağım:

"Bu benzetme bugünün verileriyle ne kadar örtüşüyor?"

Kutu Üreticisi Ne Demek?

Bu söz ilk duyulduğunda şaşırtıcı geliyor. Çünkü kastedilen şey elbette karton kutu üretmek değil; mecazi bir anlatım.

Bu ifade genelde şunu anlatmak için kullanılır:

• Ürünleri başkaları tasarlar, Çin monte eder
• Yüksek teknoloji dışarıdan gelir
• Katma değeri düşük üretim yapılır
• Yenilik ve tasarım gücü sınırlıdır

Kısacası “kutu üreticisi”, montaj ağırlıklı bir ekonomi anlamına gelir.

Bu tanım, 2000’li yılların başındaki Çin için kısmen geçerliydi.
Ancak 2025’e geldiğimizde tablo belirgin biçimde değişti.

Çin Hala Sadece Montaj mı Yapıyor?

Gerçeği yansıtan doğru cevap şudur: Hayır!

Evet, Çin montaj yapıyor. Ama artık yalnızca bu rol ile tanımlanabilecek bir ülke değil.

1. Ar-Ge Gücü: Taklitten geliştirmeye

Çin, 2025 itibarıyla dünyada en fazla Ar-Ge harcaması yapan ülkelerden biri.

• Geçerli patent sayısı 5 milyonu aştı.
• 2024’te alınan patentlerin yarıdan fazlası ürüne dönüştü.
• Üniversite–sanayi iş birlikleri hızla arttı.

Bu veriler, üretimin yalnızca montaj aşamasında kalmadığını gösteriyor.
Çin artık “kutunun içini dolduran” bir aşamaya geçti.

2. Yarı iletkenler: Zayıf alan ama hızlı yatırım

Çin’in hâlâ geride olduğu alanlar var. Yarı iletkenler bunlardan biri.

• En ileri çip teknolojilerinde Tayvan ve Güney Kore önde.
• 5–7 nanometre üretimde Çin sınırlı kapasiteye sahip.

Buna karşılık:

• Büyük kamu ve özel sektör yatırımları yapılıyor.
• Yerli üretim ekipmanları geliştiriliyor.
• 2029’a kadar küresel çip üretim kapasitesinin yaklaşık %30’una ulaşması bekleniyor.

Bu alanda henüz lider değil, ama açıkça yönünü belirlemiş durumda.

3. Batarya ve elektrikli araçlar: Güçlü olduğu alan

Batarya teknolojilerinde tablo çok farklı.

• Dünya batarya üretiminin yaklaşık %75’i Çin’de.
• CATL ve BYD gibi şirketler yalnızca üretmiyor, yeni kimyalar geliştiriyor.
• Elektrikli araçlarda Çin markaları küresel pazarda güçlü oyuncular.

Bu alanlarda Çin, montaj merkezi olarak tanımlanamaz.
Burada belirleyici bir teknoloji ve üretim gücü var.

4. Yapay zeka: Nicelik yüksek, nitelik yükseliyor

Çin, yapay zeka alanında en fazla bilimsel yayın yapan ülkelerden biri.

• Yayın sayısı çok yüksek.
• Atıf ve etki değeri hâlâ ABD’nin gerisinde.
• Kalite farkını kapatıyor.

Bu tablo, hızlı bir birikim sürecine işaret ediyor.
Niteliksel sıçrama ihtimali göz ardı edilemez.

“Kutu” Meselesi Bugün Ne Anlama Geliyor?

Çin bir dönem gerçekten “dünyanın atölyesi”ydi.
Düşük maliyetli üretimlerin merkezindeydi.

Bugün tablo farklı:

• Kendi teknolojisini geliştiriyor
• Marka üretiyor
• Yüksek teknoloji alanlarında pay alıyor

Bu nedenle “Çin kutu üreticisidir” ifadesi, daha çok geçmiş bir dönemi anlatır.
“Kutu üreticisi” güçlü bir metafordur; ancak Çin’in son yıllardaki gelişimi bu çerçeveyi aşmıştır. Güncel verilere bakıldığında bu tanımın eksik, hatta yer yer yanıltıcı kaldığı görülür.

Bugünün Çin’i üretimle sınırlı bir merkez değildir. Tasarım, geliştirme ve teknoloji üretimi bu yapının doğal parçaları hâline gelmiştir. Bunun sonucu olarak Çin Birleşmiş Milletler’in en yenilikçi 10 ülke listesinde Almanya’yı geçmiş durumdadır.

Medyada bu tür çarpıcı ama gerçeği ıskalayan yorumlara sık rastlanıyor.
Okur ve izleyici için esas mesele, kullanılan metaforun hangi dönemi anlattığını ayırt edebilmektir. Günümüz için kullanılıyorsa, geçmiş olsun...