BOP'un Hedefindeki Ülkeler

BOP Kapsamındaki Ülkeler

Büyük Ortadoğu Projesi (BOP) kapsamında yer aldığı belirtilen ülkeler, farklı kaynaklarda küçük değişiklikler göstermekle birlikte, genel olarak aşağıdaki 22 ülkelik liste etrafında şekillenmektedir:

Ortadoğu

Türkiye, İran, Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, İsrail, Filistin, Mısır

Körfez

Suudi Arabistan, BAE, Katar, Kuveyt, Umman, Yemen, Bahreyn

Kuzey Afrika

Fas, Cezayir, Tunus, Libya

Güney Asya

Afganistan, Pakistan

Bu ülkeler; Ortadoğu, Kuzey Afrika, Güney Asya ve kısmen Kafkasya’yı içine alan, klasik “Ortadoğu” tanımının ötesine geçen geniş bir coğrafyayı kapsamaktadır.

“22 Ülke” Üzerine

G8 süreci ve BMENA belgeleri dâhil olmak üzere resmî metinlerde, BOP kapsamındaki ülkelerin adı tek tek açıkça anılmaktadır. Ancak bu ülkeler, tek bir sabit liste hâlinde yayımlanmamış; farklı belgelerde ve toplantı metinlerinde dağınık biçimde yer almıştır. ‘22 ülke’ ifadesi, bu açık atıfların akademik ve politik analizlerde bir araya getirilmesiyle oluşmuş yerleşik bir çerçevedir.

Bu nedenle BOP’un hedeflediği alan, soyut bir bölge tanımı olmaktan ziyade, isimleri anılan ülkeler üzerinden somutlaştırılmıştır.

“22 ülke” ifadesi ise, bu açık atıfların akademik çalışmalar, politika analizleri ve basın kaynaklarında toparlanarak sayısal bir çerçeveye dönüştürülmesiyle ortaya çıkan, yaygın fakat türetilmiş bir sınıflandırma olarak karşımıza çıkar. Farklı raporlarda sayı ve kapsamın küçük değişiklikler göstermesi de bu nedenle şaşırtıcı değildir.

2003–2025 Döneminde Projenin Etkileri

2003 ile 2025 yılları arasındaki süreçte, BOP’un etkilerinin özellikle şu ülkelerde daha somut ve gözlemlenebilir olduğu yönünde yaygın bir değerlendirme bulunmaktadır:

• İran
• Türkiye
• Irak
• Suriye
• Lübnan
• Ürdün
• Filistin
• Mısır

Bu ülkelerde yaşanan siyasal istikrarsızlıklar, rejim değişiklikleri, iç çatışmalar, devlet kapasitesinin zayıflaması ve toplumsal fay hatlarının derinleşmesi, BOP tartışmalarının merkezinde yer almıştır.

İsrail ise bu tablo içinde istisnai bir konumda değerlendirilir. BOP’un sahadaki sonuçları incelendiğinde, projeden olumlu bir bilanço ile çıktığı söylenebilecek tek ülkenin İsrail olduğu yönündeki değerlendirme, bugün birçok analizde ortak bir kanaat hâline gelmiştir.

İsrail’in “Özel” Konumu

Listede İsrail, BOP kapsamındaki ülkelerden biri olarak yer alsa da, bu durum teknik ve siyasal açıdan simetrik değildir.
Zira İsrail; ABD ve Birleşik Krallık gibi ülkelerle birlikte, projenin tasarım ve uygulama sürecinde belirleyici aktörler arasında gösterilmektedir.

Bu nedenle İsrail’in listedeki yeri, diğer ülkelerden farklı olarak, “muhatap” değil, büyük ölçüde “şekillendirici” bir konum üzerinden okunmaktadır. Bu ayrım dikkate alınmadan yapılan değerlendirmeler, projenin güç ilişkilerini eksik yansıtma riskini taşır.

Genişleyen Coğrafya Tanımı

ABD’nin projeye dair resmî açıklamalarında kullanılan “Büyük Orta Doğu” kavramı, klasik Ortadoğu tanımından daha geniş bir alanı ifade etmektedir.
Bu çerçeve:

• Ortadoğu’yu,
• Kuzey Afrika’yı,
• Güney Asya’nın bir bölümünü,
• ve çevre jeopolitik havzaları

tek bir dönüşüm alanı olarak ele alan bütüncül bir yaklaşımı yansıtmaktadır.

Kaynakça / Referanslar

1. The Broader Middle East and North Africa Initiative (BMENA) — G-8 çerçevesinde başlatılan iş birliği ve reform girişimine dair resmî açıklama ve tanım. ↗︎
2. Greater Middle East (Wikipedia) — BOP’un (ya da BMENA’nın) kavramsal çerçevesine ve kapsadığı geniş coğrafyaya ilişkin özet bilgi. ↗︎
3. Forum for the Future (Wikipedia) — BMENA’nın G-8 toplantıları kapsamındaki ilk uygulamalarından biri olan Forum katılımcı listesi; bölge ülkelerinin isimlerini içerir (iki ayrı toplantının listesi). ↗︎
4. Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye (Altuğ Günal, DergiPark) — Projenin G-8 bağlamında sunuluş biçimi ve resmi adlandırma çerçevesi üzerine akademik değerlendirme. ↗︎
5. The Broader Middle East and North Africa Initiative: An Overview (CRS raporu) — BOP/BMENA’nın tanımı, amaçları ve uluslararası politika dokümanlarındaki yeri üzerine analiz. ↗︎