Amerika Birleşik Devletleri’nin Büyük Ortadoğu Projesi’ndeki Müttefikleri

Büyük Ortadoğu Projesi (BOP), yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nin tek başına yürüttüğü bir girişim değildir. Proje, ABD’nin yakın müttefikleriyle birlikte şekillendirilmiş; siyasal, askerî ve ekonomik boyutları olan çok katmanlı bir yapı olarak tasarlanmıştır.

Bu müttefiklik ilişkilerini, rolleri ve konumları farklılaşan üç ana grup altında ele almak mümkündür:

1. Resmî olarak projeye katılan müttefikler
2. ABD’nin bölgesel müttefikleri
3. Dolaylı destek veren kurum ve kuruluşlar

1. Resmi Olarak Projeye Katılan Müttefikler

(G8 çerçevesi – 2004 Sea Island Zirvesi)

BOP, 2004 yılında ABD’nin Georgia eyaletinde düzenlenen Sea Island G8 Zirvesi sırasında, “Büyük Orta Doğu ve Kuzey Afrika için Genişletilmiş Ortaklık” başlığı altında gündeme alınmıştır.

Bu çerçevede projeye resmî olarak katılan ülkeler şunlardır:

• ABD (öncü ülke)
• Birleşik Krallık
• Fransa
• Almanya
• İtalya
• Kanada
• Japonya
• Rusya (o dönem G8 üyesiydi; projeye mesafeli bir tutum sergilemiştir)

Ayrıca Avrupa Birliği (AB) de temsil düzeyinde sürece dâhil edilmiştir.

Bu ülkeler, BOP’un ilk aşamasında yayımlanan ortak bildirgelere imza atmış; projenin stratejik çerçevesinin oluşturulması, finansman modellerinin tartışılması ve siyasi meşruiyetinin sağlanması gibi konularda çekirdek rol üstlenmiştir.

2. ABD’nin Bölgesel Müttefikleri

Bu gruptaki ülkeler, BOP’un sahadaki uygulanmasında kilit roller üstlenmiştir. ABD, bölge ülkelerine farklı işlevler atfetmiştir:

• Türkiye: “Model ülke”
• İsrail: Güvenlik ortağı
• Diğer bölge ülkeleri: Uygulama ve etki sahaları

Bu çerçevede öne çıkan ülkeler şunlardır:

• Türkiye: ABD tarafından “ılımlı İslam + demokrasi” söylemiyle örnek ülke olarak sunulmuştur.
• İsrail: Güvenlik boyutunda ABD’nin en yakın ve vazgeçilmez ortağıdır.
• Mısır ve Ürdün: Bölgesel istikrar ve diplomatik denge açısından kritik görülmüştür.
• Körfez Ülkeleri (Suudi Arabistan, BAE, Katar, Kuveyt, Bahreyn, Umman):
  ABD askerî üslerinin bulunduğu, enerji güvenliği ve finansal kaynaklar açısından stratejik öneme sahip müttefiklerdir.

Bu ülkeler, projenin askerî, siyasi ve ekonomik ayaklarının sahadaki karşılığını oluşturmuştur.

3. Dolaylı Destek Veren Kurum ve Kuruluşlar

BOP yalnızca devletler arası bir girişim olarak değil, uluslararası kurumlar aracılığıyla da desteklenmiştir:

• NATO: Afganistan, Irak ve çevresindeki askerî operasyonlara katkı sağlamıştır.
• IMF ve Dünya Bankası:
  Ekonomik reformlar, piyasa açılımları ve finansman başlıklarında projeye entegre edilmiştir.

Bu kurumların rolleri ağırlıklı olarak:

• askerî operasyonlar,
• ekonomik reformlar,
• finansman ve teknik destek

alanlarında yoğunlaşmıştır.

Japonya’nın Katılımına Dair Kısa Not

Japonya, G8 üyesi olduğu için 2004 Sea Island Zirvesi’nde Büyük Ortadoğu Projesi’ne resmî olarak taraf olmuştur. G8 bildirgesine imza atan ülkeler arasında yer almıştır.

Ancak Japonya’nın BOP kapsamındaki aktif rolü sınırlı kalmıştır.
Enerji ihtiyacının %90’dan fazlasını Ortadoğu’dan karşılayan Japonya, bölgesel istikrara ilgi göstermiş; fakat ABD gibi askerî veya siyasî dönüşüm hedeflerinin doğrudan parçası olmamıştır.

Daha çok:

• ekonomik yardım,
• kalkınma projeleri,
• eğitim destekleri,
• kadınların iş gücüne katılımını artırmaya yönelik hibeler

gibi yumuşak güç araçlarıyla sürece destek vermiştir. Bu nedenle Japonya, projede belirleyici bir aktör olarak değil; destekleyici bir G8 üyesi olarak konumlanmıştır.

Projenin Mimarisi ve Finansal Zemini

ABD’nin, BOP’un mimarisini ve finansal altyapısını G8 ülkeleriyle birlikte oluşturma önerisi; Senato oturum kayıtları ve resmî belgelerde açıkça yer almaktadır.

Sea Island Zirvesi konuşmalarında:

• girişimin G8’e dayandırılması,
• “Greater Middle East 21st Century Trust” adlı bir yapının oluşturulması,
• zengin bölge ülkelerinin de bağışçı olarak sürece dâhil edilmesi

önerilmiştir.

Brookings Institution analizlerinde, BOP’un G8 zirvesinde Batılı ülkelerle birlikte müzakere edildiği açıkça belirtilmektedir.
Ayrıca Voice of America (VOA) haberlerinde, G8’in “Broader Middle East Initiative” başlığı altında reform sürecini desteklediği ve Sea Island tanıtım toplantılarına dinî liderlerin de katıldığı aktarılmaktadır.

Bu kaynaklar, BOP’un başlangıç döneminde projeye doğrudan atıf yapan temel referanslardır.

Kaynaklar

• The New U.S. Proposal for a Greater Middle East Initiative: An Evaluation – Brookings Institution, Mayıs 2004 ↗
• The Greater Middle East Initiative: Off to a Shaky Start – Institute for Social Policy and Understanding, Haziran 2004 ↗
• The Greater Middle East Initiative: Sea Island and Beyond –
  Hearing Before the Committee on Foreign Relations, U.S. Senate, 108. Congress, 2004 ↗
• G8 Agrees to Boost Democracy and Free Markets in Middle East and North Africa – Voice of America (VOA), 2004 ↗
• Broader Mideast Initiative – G-8 Summit Accomplishment: Day One / Fact Sheet –
  White House Press Release / United Nations, Haziran 2004 ↗